Демографиялық фактор әлемдегі ең аз елді мекендердің бірі - Қазақстан Республикасының мемлекеттік дамуында маңызды рөл атқарады. 1991 жылдан 2002 жылға дейін көші-қон процессінің себебінен туу деңгейінің төмендеп, өлім-жітімнің жоғары болуына байланысты елдегі халық саны төмендеді (16358200-ден 14851059-ға дейін). Халық санының азаюының негізгі факторларының бірі - Қазақстаннан қоныс аударуы. Көші-қонның теріс сальдосы 2003 жылға дейін сақталды, тәуелсіздік алғаннан кейін алғаш рет 2004 жылы көші-қон балансы оң болды және 2 789 адамды құрды. Осыған қоса,мемлекетте өлім деңгейі, ерлер мен әйелдердің аурып қалуының саны өсіп,осының барлығы Қазақстандағы демографиялық жағдайын нашарлатты.
«Бағдарламаны іске асырудан күтілетін нәтиже» тарауында «2001-2005 жылдардағы демографиялық дамудың алғышарттарын жасау» деп жазылған. Халықтың 2010 жылға қарай 16 миллионға дейін және 2030 жылға қарай 20 миллионға дейін өсуін қамтамасыз етуі тиіс. Мемлекеттік демографиялық және көші-қон саясатының тұжырымдамасы мемлекеттік деңгейде тұжырымдалған алғашқы құжат болып табылады. Айта кету керек, мемлекет демографиялық ахуалды жақсартуға оралмандардың есебінен үлкен үміт береді. Репатрианттардың көбісі Өзбекстаннан, Тәжікстаннан және Монғолиядан келеді және олардың мінез-құлқы көпбалалы отбасыларға негізделген.
Сондықтан,Қазақстан мен Өзбекстан арасындағы демографиялық қатынастар қазіргі Қазақстан үшін өзекті тақырып болып саналады.
Мақсаты: Қазақстан мен Өзбекстанның арасындағы қарым-қатынастарының Қазақстан мемлекетінің демографиялық ахуалына тигізетін әсері.
II Негізгі бөлім
1. Қазақстандағы демографиялық жағдайы
(i) Қазақстан Республиканың демографиялық процесстер мен әлеуметтік саясаты қандай?
Орталық Азия географиялық жағынан біртұтас және тарихи тұрғыдан өзара байланысты аймақ болып табылады, бірақ Орталық Азияның тәуелсіз мемлекеттерінің егемендігі үдерісі бірыңғай мәдени-тарихи кеңістіктегі алшақтықты күшейтті.
Қазақстан ең үлкен аумаққа ие және тұрғындардың тығыздығы ең төмен, ол жалпы өңірлік ЖІӨ-нің шамамен 51%-ын құрайды, осының көпшілігін мемлекет мұнайдан алуда. Өзбекстанда халықтың ең үлкен саны облыстың жалпы халқының 45% құрайды.
Совет билігі кезінде Орталық Азия республикаларында халықтың саны мен өмір сүру ұзақтығының артуы, сондай-ақ денсаулық сақтау, білім беру мен тұрмыс деңгейінің жақсаруы байқалды. 1920 жылдардың басында халық негізінен сауатсыз болды, ал өмір сүру ұзақтығы 40 жастан төмен болды. Алдағы 70 жылда бүкіл аймақ сауаттылыққа қол жеткізді, орташа өмір сүру ұзақтығы 68-70 жылға дейін жетті. Кеңес Одағы ыдырағаннан кейін Орта Азияның халқы 1990 жылдан 2004 жылға дейін артып келе жатса да, оның өсу қарқыны өткен жылдармен салыстырғанда төмендеді. Бұл негізінен үш себепке байланысты. Біріншіден, әсіресе тәуелсіздіктің алғашқы жылдарында көші-қон мәселесі. Зардапты ең көп шеккен Қазақстан мемлекеті болып саналады, бұл әрине көші-қон процессіне байланысты. Осы мәселе негізінен республика санының азаюына әкелді. Екінші себеп - 1992 жылдан бастап өңірдегі барлық елдерде туудың, кем дегенде 25%-ға төмендеуі. Нәтижесінде бес жасқа толмаған балалардың саны айтарлықтай төмендеді.
Қазақстанның 2030 жылға дейінгі даму стратегиясында Президент біздің мемлекетіміздің ішкі күштері туралы айтып, біздің негізгі активтеріміздің қатарында халықтың, адам ресурстарының сапасын атады. Сонымен қатар, біздің қазіргі дамуымыздың жағымсыз ерекшеліктері, әлсіз жақтарын атап көрсете отырып, халық арасында депопуляция үрдістеріне назар аударады. Президент ұзақ мерзімді басымдықтарда (жетіден үшеуінде) демографиялық тапсырмалар туралы сөйлейді.
1-басымдықта - «Ұлттық қауіпсіздік»: «Ұлттық қауіпсіздіктің жетекші басымдықтары қатарында күшті демографиялық және көші-қон саясаты ұсынылуы керек. Мемлекет басшысы ана мен бала денсаулығын сақтау біздің мемлекетіміздің, денсаулық сақтау органдарының және қоғамның назарында болу керек екенін атап өтті.
Жасалынған зерттеу жұмысының бүгінгі таңда басты ерекшелігі - Қазақстан мен Өзбекстан арасындағы жалпы және демографиялық қарым-қатынастар. Өзбекстан мен Қазақстан арасындағы қарым-қатынастар Орталық Азиядағы халықаралық қатынастардың маңызды аспектілерінің бірі болып табылады. Орталық Азиядағы ұлттық, аймақтық және халықаралық қауіпсіздікке қауіп төндіретін қазіргі заманғы қатерлер кешені Өзбек-Қазақстан қатынастарының кең спектрін кеңейтуге және тереңдетуге, соның ішінде жемісті саяси және экономикалық ынтымақтастыққа, сондай-ақ шығармашылық және академиялық байланыстарды қоса алғанда, бай мәдени-гуманитарлық компонентті қамтиды. Екіжақты және көп жақты қатынастардың орнықтылығын қамтамасыз ету мақсатында, аймақтағы екі ірі мемлекет - Қазақстан мен Өзбекстан - Орталық Азияда бірқатар интеграциялық жобаларды жүзеге асыруда бірлескен күш-жігерді күшейтеді. Сәйкесінше, оның өзектілігі де ұқсас тақырыпта жасалған зерттеулерден жоғары.
Курстық жұмыс барысында жүргізілген барлық жұмысқа талдау жасай келе мен келесі қорытындыға келе алдым:
Болашақ экономикалардың интернационализациясы мен өзара ықпалдасуында жатыр. Бұл бүкіл әлемде орын алады. Сондықтан, оңтүстік көршісімен экономикалық байланыстарды нығайту мәселелері бойынша Қазақстан ақылдылықпен және қазіргі заманға сай әрекет етеді. Осыған қоса, тараптар өзара сауданың жоғары қарқынмен өсу қарқынын атап өтті. Қазақстан мен Өзбекстан арасындағы тауар айналымы 2017 жылы 2 млрд АҚШ долларын құрады, бұл 2016 жылға қарағанда 31,2%-ға жоғары. Сауда-экономикалық ынтымақтастықтың даму динамикасын ескере отырып, тараптар тауар айналымын 2018 жылы $3 млрд-қа дейін және 2020 жылға қарай 5 млрд АҚШ долларына дейін жеткізу үшін келісілген шараларды қабылдауға келісті.[1]
Осыған қоса, тарихқа сүйінсек,тәуелсіздіктің басында екі ел бір-бірін кез-келген жолмен қолдайтын болды. Бүгінгі таңда Қазақстанда тығыз ынтымақтастықтың арқасында 800-ге жуық қазақстандық кәсіпорындар жұмыс істейді, ал қазақстандық инвесторлардың қолдауымен Өзбекстанда шамамен 200 компания жұмыс істейді. Келесі жылы бірлескен әскери жаттығулар жоспарлануда, бұл қауіпсіздік ынтымақтастықты арттырады. Жобалар бойынша, 2018 жыл Қазақстан мен Өзбекстан жылы деп жарияланды, бұл елдер арасындағы бауырластық қарым-қатынасты одан әрі нығайтады. Қазақстан мен Өзбекстан стратегиялық серіктес ғана емес, ең бастысы, сенімді серіктестер. Алда әлі де қиын мәселелер бар. Алайда екі бауырлас халықтарымыздың шынайы достығының барлық мәселелерді шешетініне сенімдімін.
Қорыта келе, аталған кемшіліктерді жөндеу арқасында зерттеу жұмысының сапасы артады. Нәтижесінде, тақырып толықтай ашылып кең спектрлі аумаққа келісті қорытынды шығады.